حرکت در مسیر فناور محور
حرکت در مسیر فناور محور
اقتصاد دانش بنیان، نردبان پیشرفت اقتصادی در ایران
ارتقای زیرساختهای علم و فناوری در کشور و جنبش دستیابی به علم، اکنون ما را به دانشگاههای نسل سوم و چهارم، که میتوانند تولید ثروت داشته باشند، نزدیک کردهاست. زیستبومِ(Ecosystem) اقتصادِ دانشبنیانی که طی سالهای اخیر و مبتنی بر همین دانشِ تولیدشده در دانشگاههای نسل سوم و چهارم کشور شکل گرفتهاست درحال نفوذ و اثرگذاری بر زیستبومِ اقتصاد نفتی (باقیمانده از دوران پهلوی) است.
زیستبومِ اقتصادِ دانشبنیان میتواند به کمکِ اقتصادِ نفتیِ کشور بیاید و نقش مردم را در اقتصاد کشور افزایش دهد. اکنون بیش از 5٫500 شرکتِ دانشبنیان توسط جوانان ما، در کشور تأسیس شدهاست که فروش محصولات این شرکتها در سال 1398، معادل 120 هزار میلیارد تومان، یعنی حدود 1 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور بود. البته این میزان با مقدار مطلوب فاصله دارد و ما باید بتوانیم سهم اقتصاد دانشبنیان را در اقتصاد کشور، بهمراتب افزایش دهیم، اما همین میزان رشد در سالهای اخیر نیز یک رشد نجومی است. سهامِ بیش از 40 شرکت دانشبنیان در بورس عرضه شدهاست و سهام یکی از این شرکتها 40 هزار میلیارد تومان ارزشگذاری شدهاست.
باید بتوانیم کمیت و کیفیت آنها را افزایش دهیم و برای نقشآفرینی شرکتهای بخش خصوصی و مردم در اقتصاد، بستری فراهم کنیم. کشور ما سرمایۀ انسانی فوقالعادهای برای پیشبرد علم و صنعت دارد. 33 تا 34 میلیون جوان، که 4 تا 5 میلیون نفر از آنها دانشجو هستند، سرمایهای است که در هیچ کشور اروپایی، نظیر ندارد.
تعداد شرکتهای دانشبنیان در کشورمان، مطابق نمودار زیر، هرساله افزایش یافتهاست. براساس آمار، تا پایان تیر 1399، تعداد شرکتهای دانشبنیان ما به 5٫244 شرکت رسیدهاست و علاوهبر آن بیش از 6٫000 استارتاپ یا کسبوکار نوپا نیز در زیستبومِ نوآوریِ کشور درحال فعالیتاند. طبق گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، تا پایان اردیبهشت 99، تعداد کسبوکارهای فناورانه در قالب شرکتهای دانشبنیان، استارتاپ و فناور به بیش از 20 هزار رسیدهاست.1
براساس اطلاعات گردآوریشده و اعلام معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری، در سال 1397، حدود ۵۰۰ میلیون دلار صادراتِ محصولاتِ با تکنولوژیِ بالا(High-Tech) از طریق شرکتهای دانشبنیان صورت گرفتهاست3 و این شرکتها در سال 1398، دستکم 120 هزار میلیارد تومان فروش داشتهاند. 41 شرکت دانشبنیان در تابلوی بورس موجود است که حدود 280 هزار میلیارد تومان ارزش دارند.
اقتصاد دانش بنیان و پیشرفت ایران
بنابر گزارشِ «مروری بر اثربخشی خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی»، بهواسطۀ حمایتهای این صندوق، از آذر 1397 تا پایان تیر 1399، 3٫900 شغل ایجاد و 40٫000 شغل حفظ شدهاست. همچنین این حمایتها موجب جلوگیری از خروج 820 میلیون دلار ارز از کشور شدهاست.4 سهم شرکتهای دانشبنیان از تولید ناخالص داخلی به حدود 1 تا 2 درصد رسیدهاست.5
پیشرفت واقعی اقتصاد ایران در گروِ رشد و گسترش اقتصاد دانشبنیان و کاهش وابستگی آن به نفت و گاز است. حرکت در این مسیر، همواره مورد تأکید مقام معظم رهبری بودهاست: «ما باید علم را، با همۀ معنای کامل آن، بهعنوان یک جهاد دنبال کنیم. این را من به جوانها، استادان و دانشگاهها میگویم. علاوهبر این، علمِ مجرد و بهتنهایی هم کافی نیست؛ علم را باید وصل کنیم به فناوری، فناوری را باید وصل کنید به صنعت و صنعت را باید وصل کنیم به توسعۀ کشور. صنعتی که مایۀ توسعه و پیشرفت کشور نباشد برای ما مفید نیست. علمی که به فناوری تبدیل نشود فایدهای ندارد و نافع نیست.»6
افزایش تعداد شرکتهای دانشبنیان تا سال 1399 2
اهمیت این مسئله در نگاه ایشان تا جایی است که ایشان در حمایت از این حرکت علمی میفرمایند:
«من به شما عرض بکنم که بنده در دفاع از جامعۀ نخبگان و از حرکت علمی کشور، تا نَفس دارم، ذرهای کوتاه نخواهم آمد.»7
پیشرفتهای علم، فناوری و نوآوری جمهوری اسلامی در آینۀ گزارشهای بینالمللی
پیشرفتهای ایران در توسعۀ علم و فناوری و نوآوری، در چند دهۀ گذشته، بهویژه در حوزۀ منابع انسانی، توجه تحلیلگران خارجی را نیز به خود جلب کردهاست. در گزارش آنکتاد(UNCTAD)، دربارۀ سیاستهای علم فناوری و نوآوری ایران (۲۰1۶) آمدهاست:
«بخش صنعت، هم از نظر دامنه و هم تنوع، در دهههای اخیر رشد کردهاست که سبب شده ایران به متنوعترین اقتصاد با کمترین وابستگی به منابع نفت و گاز در مقایسه با سایر کشورهای نفتخیز منطقه تبدیل شود. در طول دو دهۀ گذشته، ایران خود را به توسعۀ یک نظامِ ملیِ نوآوریِ پویا متعهد ساختهاست و پیوسته درحال گذار به یک اقتصادِ مبتنی بر نوآوری و دانش بودهاست. دوران تحریمهای بینالمللیْ عزم ایران را برای دستیابی به این هدف تقویت کرد. در نتیجۀ این تعهد، ایران اکنون سرمایۀ انسانیِ چشمگیری دارد. پایۀ نیروی انسانیِ این کشور شامل تعداد زیادی از ایرانیانِ تحصیلکرده، آموزشدیده و با پشتکاری است که در حوزههای علم، کارآفرینی و کسبوکار، هم در داخل و هم در خارج از کشور، فعالیت میکنند.»8
جایگاه طلایی ایران در رشته های مهندسی در بین کشورهای دنیا
نمونۀ دیگرْ گزارش مَکِنزی است (یکی از معتبرترین بنگاههای مشاورۀ مدیریت در جهان) که با عنوان «ایران؛ فرصت رشد 1000میلیارددلاری؟» (منتشرشده در سال ۲۰۱۶)، به فرصتهای پیشِروی اقتصاد ایران در سالهای آینده میپردازد و اقتصاد متنوع، نظام آموزشی قوی و فرهنگِ ریشهدارِ کارآفرینی را ازجمله نقاط قوت ایران میداند که میتوانند به شکوفاییِ هرچه بیشترِ اقتصاد کشور کمک کنند. در این گزارش آمدهاست:
«ایران یکی از بالاترین نرخهای مشارکت در تحصیلات دانشگاهی، در جهان (بالاتر از انگلستان فرانسه و آلمان) را دارد و یکسومِ فارغالتحصیلانِ این کشور مدارکِ مرتبط با مهندسی دریافت میکنند. این موضوع باعث شدهاست که ایران یکی از پنج کشور برتر جهان (از نظر تعداد دانشجویان و دانشآموختگانِ سالانه) در رشتههای مهندسی باشد که تقریباً همتراز با آمریکا و بالاتر از ژاپن و کرۀ جنوبی قرار میگیرد. سواد فنی یکی از عوامل قدرتمندی است که میتواند پیشرانِ بهرهوری و اشتغال باشد.»9
این گزارشها حاکی از وجود ظرفیتی عظیم برای رشد اقتصاد ایران، در صورت توجه به توانمندیهای بزرگ داخلی است. اگرچه تاکنون به نقطۀ مطلوب در مسیر تبدیل علم به ثروت دست نیافتهایم، اما این مهم با وجود ظرفیتهای تولیدشده و با روی کار آمدنِ دولتی جوان و حزباللهی، که اعتقاد به درون و اعتماد به نیروهای جوان کشور داشته باشد، محقق خواهد شد.
منابع:
- 1. گزارش شمارۀ 27017058 مرکز پژوهشهای مجلس: «ظرفیتها و چالشهای ایجادشده در حوزۀ فعالیتهای دانشبنیان و کسبوکارهای فناور»
- 2. گزارش «مروری بر اثربخشی خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی»، صندوق نوآوری و شکوفایی ریاستجمهوری
- 3. آمار صادرات محصولات با تکنولوژی بالا در سال 1397
- 4. گزارش"مروری بر اثربخشی خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی"
- 5. افزایش سهم شرکت های دانش بنیان از تولید ناخالص داخلی
- 6. بیانات در دیدار زائرین و مجاورین حرم مطهر رضوی، 01/01/1385
- 7. بیانات در دیدار نخبگان علمی جوان، 28/07/1395
- 8. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، 40 سال علم، فناوری و نوآوری (تهران، انتشارات دانشبنیان فناور، 1397)، ص 41
- 9. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، 40 سال علم، فناوری و نوآوری (تهران، انتشارات دانشبنیان فناور، 1397)، ص 41
بدون دیدگاه