روند علمی در جمهوری اسلامی

روند علمی در جمهوری اسلامی

پس از انقلاب اسلامی، ایران، همانند تمامی کشورهای جهان، درحال سپری کردنِ چهار مرحلۀ پیشرفت علمی ـ دانشگاهی است:

مرحلۀ اول: آموزش‌محوری اولین مرحلۀ علمیِ همۀ دانشگاه‌های دنیاست؛ به این صورت که فقط زیرساخت‌ها شکل می‌گیرند و دانشجو جذب می‌شود و آموزش می‌بیند.

مرحلۀ دوم: پس از مرحلۀ آموزش‌محوری، مرحلۀ پژوهش‌محوری آغاز می‌شود. در این مرحله، دانشجویان با استفاده از آموزش‌های فراگرفته‌شده، اقدام به پژوهش و نگارش مقاله می‌کنند.

مرحلۀ سوم: در مرحلۀ بعد، دانشگاهِ پژوهش‌محور تبدیل به دانشگاهِ فناور می‌شود؛ با این توضیح که مقالات از جنبۀ علمیِ صِرف، به مرحلۀ عملیاتی و تولید فناوری ارتقا می‌یابند.

مرحلۀ چهارم: در این مرحله، فناوریِ تولیدشده در دانشگاه‌ها، در عرصۀ اقتصاد تأثیر می‌گذارند و منتهی به ایجاد اشتغال و افزودن ثروت ملی می‌گردند.

موتورِ پیشرانِ حرکتِ علمیِ کشور در دو دهۀ گذشته، با محوریت قرار دادنِ پژوهش، با سرعت بسیار بالایی به‌حرکت درآمده‌است. بنابر گزارش پایگاه علمی نیوساینتیست، ایران در سال ۲۰۱۰، بیشترین سرعت رشد را در زمینۀ تولیدات علمی، در میان تمامی کشورهای جهان، ازآنِ خود کرد. طبق این گزارش، براساس اطلاعات پایگاه علمی کلاریوِیت آنالیتیکس( Clarivate Analytics) یا ISI، سرعت رشد علمی ایران 11برابرِ متوسط جهانی بوده‌است. 1

گزارش نیوساینتیست درباره سرعت رشد علمی ایران

گزارش نیوساینتیست درباره سرعت رشد علمی ایران

سهم ایران از تولید علم دنیا نیز از 0٫07 درصد در سال 1996، به 2 درصد در سال 2020 رسیده‌است؛ یعنی اکنون سهم ما از تولید علم جهان، نزدیک به 2 برابر سهم ما از جمعیت دنیاست.

روند تغییرات سهم ایران از تولید علم جهان (خط پایین) و از تولید علم منطقه (خط بالا)

1روند تغییرات سهم ایران از تولید علم جهان (خط پایین) و از تولید علم منطقه (خط بالا) 2

ارتقای علمی 38 پله‌ای ایران در 25 سال اخیر

براساس نتایجی که پایگاه استنادی اسکوپوس منتشر کرده‌است، تعداد مدارک علمیِ ثبت‌شده از جمهوری اسلامی ایران، در سال 1996، برابر با 850 مورد بوده‌است و در سال 2020، این رقم به 74440 افزایش یافته‌است و نسبت‌به سال 1996، رشد بیش از 80 برابری را نشان می‌دهد. در سال 2020، جایگاه ایران در جهان، به رتبۀ 16 و در منطقه، به رتبۀ اول ارتقا یافته‌است.

وضعیت کشورهای جهان در تولید علم، در سال 1996

وضعیت کشورهای جهان در تولید علم، در سال 1996 3

وضعیت کشورهای جهان در تولید علم، در سال 2020

وضعیت کشورهای جهان در تولید علم، در سال 2020 4

ارتقای علمی ایران از رتبۀ ۵ به رتبۀ 1 منطقه

وضعیت کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا در تولید علم، در سال 1996

وضعیت کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا در تولید علم، در سال 1996 5

وضعیت کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا در تولید علم، در سال 2020

وضعیت کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا در تولید علم، در سال 2020 6

نمونه‌ای از پیشرفت‌های علمی ایران در رشته‌های مختلف

علوم نانو؛ ارتقا از رتبۀ 56 جهان به رتبۀ 16

وضعیت کشورهای جهان در علوم نانو، در سال 1996

وضعیت کشورهای جهان در علوم نانو، در سال 1996 7

وضعیت کشورهای جهان در علوم نانو، در سال 2020

وضعیت کشورهای جهان در علوم نانو، در سال 2020  8

علوم بیوشیمی و زیست مولکولی؛ ارتقا از رتبۀ 53 جهان به رتبۀ 16

وضعیت کشورهای جهان در علوم بیوشیمی، در سال 1996

وضعیت کشورهای جهان در علوم بیوشیمی، در سال 1996 9

وضعیت کشورهای جهان در علوم بیوشیمی، در سال 2020

وضعیت کشورهای جهان در علوم بیوشیمی، در سال 2020 10

علوم هوافضا؛ ارتقا از رتبۀ 45 جهان به رتبۀ 11

وضعیت کشورهای جهان در علوم هوافضا، در سال 1996

وضعیت کشورهای جهان در علوم هوافضا، در سال 1996 11

وضعیت کشورهای جهان در علوم هوافضا، در سال 2020

وضعیت کشورهای جهان در علوم هوافضا، در سال 2020 12

علوم فیزیک؛ ارتقا از رتبۀ 56 جهان به رتبۀ 14

وضعیت کشورهای جهان در علوم فیزیک و فضانوردی، در سال 1996

وضعیت کشورهای جهان در علوم فیزیک و فضانوردی، در سال 1996 13

وضعیت کشورهای جهان در علوم فیزیک و فضانوردی، در سال 2020

وضعیت کشورهای جهان در علوم فیزیک و فضانوردی، در سال 2020 14

علوم ریاضی؛ ارتقا از رتبۀ 48 جهان به رتبۀ 12

وضعیت کشورهای جهان در علوم ریاضی، در سال 1996

وضعیت کشورهای جهان در علوم ریاضی، در سال 1996 15

وضعیت کشورهای جهان در علوم ریاضی، در سال 2020

وضعیت کشورهای جهان در علوم ریاضی، در سال 2020 16

علوم ژنتیک و سلول‌های بنیادی؛ رتبۀ دوم جهان

رتبه‌بندی 10 کشور برتر حوزۀ سلول‌های بنیادی در سال 2016

رتبه‌بندی 10 کشور برتر حوزۀ سلول‌های بنیادی در سال 2016 17

علوم داروسازی؛ ارتقا از رتبۀ 48 جهان به رتبۀ 8

وضعیت کشورهای جهان در علوم داروسازی، در سال 1996

وضعیت کشورهای جهان در علوم داروسازی، در سال 1996 18

وضعیت کشورهای جهان در علوم داروسازی، در سال 2020

وضعیت کشورهای جهان در علوم داروسازی، در سال 2020 19

ارتقای کیفیت و سطح مقالات تولیدی در دانشگاه‌های ایران

گفتنی است پس از سال 2009، که سهم ایران از تولید علم دنیا به سهم منطقی خود از حیث جمعیتی (یعنی یک درصد) رسید، فرایند کیفیت‌بخشی به مقالات نیز آغاز شد و این رویکرد باعث شد که دهۀ نود شمسی دهۀ کیفیت‌گرایی در تولیدات علمی کشور باشد. در این سال‌ها، میزان ارجاع به مقالات علمی کشور به‌شدت رشد کرد و دانشگاه‌های ایران، یکی پس از دیگری، در فهرست‌های رده‌بندی جهانی قرار گرفتند. برای اثباتِ کیفیتِ خروجیِ علمیِ دانشگاه‌های ایران، از شاخصی استفاده می‌کنیم که پایگاه اطلاعات علمی کلاریوِیت آنالیتیکس از آن به‌عنوان سهم از یک درصد مقالات برتر جهان، که مشتمل بر مقالات پُرارجاع و داغ جهان(Highly Cited & Hot Papers) است، یاد می‌کند. این شاخص نشان‌دهندۀ باکیفیت‌ترین مقالات دنیاست.

در سال ۲۰۰۷، براساس این شاخص، ۵۶ مقاله از تمام مقالات برتر جهان متعلق به ایران بوده‌است، اما در سال ۲۰۱9، این عدد به 473 مقاله رسیده‌است؛ یعنی تقریباً هشت‌برابر شده‌است. همچنین رتبۀ ما در این زمینه، از 38 در سال 2011، به 17 در سال 2019 رسیده‌است، که نشان‌دهندۀ رشد کیفی مقالات ما در فهرست مقالات پُراستناد دنیاست.

ارتقای رتبۀ ایران در سهم از مقالات داغ و پُراستناد جهان

ارتقای رتبۀ ایران در سهم از مقالات داغ و پُراستناد جهان

بالا رفتنِ سرعت رشد کیفیت مقالات علمی ایران نسبت‌به کمیت آن، در ده سال اخیر 20

در دهه‌های گذشته، که دانشگاه‌های ما پژوهش‌محور بودند، سهم ایران از کل مقالات علمی دنیا بیش از سهم ما از مقالات باکیفیت دنیا بوده‌است، اما در طی ده سال اخیر، که روندِ افزایشیِ سهمِ کشور از مقالاتِ باکیفیتِ جهان شروع شده، این نسبت وارونه گردیده‌است. توضیح این‌که در سال 2019، که سهم مقالات ایران به 2 درصد از کل مقالات جهان رسید، بیش از 3 درصد از مقالات باکیفیتِ دنیا به ایران تعلق گرفت.

این‌که سهم ایران از مقالات باکیفیت، بیشتر از سهم آن از کل مقالات است ارتقای چشمگیر کیفیت مقالات کشور را نشان می‌دهد.

جایگاه ایران در ثبت اختراع

رشد اختراع‌های ثبت‌شده در ایران، در 40 سال اخیر

نمودار رشد اختراعات ایران از سال 1963 تا 2019

نمودار رشد اختراعات ایران از سال 1963 تا 2019 21

ارتقا از رتبۀ 39 جهان به رتبۀ 10، در تعداد ثبت اختراع، در 20 سال اخیر 22

رتبه در سال 2000

رتبه در سال 2000

رتبه در سال 2019

رتبه در سال 2019

نکتۀ تأسف‌بار این است که ایران در سال 2016، رتبۀ 7 دنیا را در ثبت اختراع داشت، اما متأسفانه در دولت دوازدهم و با توجه به روی‌گردانی مسئولان از آرمان رشد و خودکفایی علمی، این رتبه در سال‌های اخیر به مقام دهم تنزل پیدا کرد.

منابع:

بدون دیدگاه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *