قدرت نظامی ایران در جمهوری اسلامی
قدرت نظامی ایران در جمهوری اسلامی
نیروی انسانی
نیروی انسانی مهم‌ترین مؤلفه قدرت نظامی است. نیروی انسانیِ کارآمد دارای دو شاخصه آموزش و ورزیدگیِ بالا و انگیزه زیاد است. نیروی انسانیِ باانگیزه حتی در کمبود امکانات نیز مقاومت خواهد کرد و با تلاش خود، دستیابی به پیروزی‌ها را رقم خواهد زد. این امر به دفعات زیاد در دفاع مقدس و دفاع از کشورهای محور مقاومت اتفاق افتاده‌است.
اهمیت و کارایی نیروی انسانی هنگامی خود را نشان می‌دهد که فرد در موقعیت نزدیک به مرگ قرار گیرد. در این صورت، اگر انگیزه بالایی نداشته باشد، میدان نبرد را ترک خواهد کرد. این در حالی است که مدافعان و سربازان ایران، به برکت اسلام و ایجاد روحیه شهادت‌طلبی، تا آخرین قطره خون، در میدان نبرد ایستادند و صحنه‌هایی را خلق کردند و موفقیت‌هایی را ثبت نمودند که چشم جهانیان را خیره نگاه داشته‌است.
تجهیزات نظامی
خودکفایی و دستیابی به تجهیزاتی که توان بازدارندگی در مقابل تهاجمات را داشته باشد مانع از حمله مستقیم دشمن به کشور می‌شود. تجربه ارزشمند دفاع مقدس دیدِ مناسبی از نقشِ تجهیزاتِ مختلف نظامی در صحنه نبرد واقعی ایجاد کرد. این دیدِ مناسب، به‌همراه امکانات و محدودیت‌های علمی و فناوریِ کنونیِ کشور و همچنین توان اقتصادی، نقش مؤثری در تدوین نقشه راه تسلیحاتی کشور داشت. در سال‌های اخیر و با گسترش انواع تهدیدهای نظامی و مقابله قاطعانه جمهوری اسلامی با آن‌ها، هوشمندی طراحانِ این نقشه راه نمایان شد. در ادامه، مهم‌ترین تجهیزات نظامی کشور بررسی می‌شوند.
1. موشک بالستیک
در سال‌های پایانیِ دفاع مقدس، نقش فوق‌العاده تأثیرگذار موشک‌ها به‌خوبی آشکار شد. موشک و هواپیما دو ابزار نظامی به‌منظور تخریب اهداف در عمق خاک دشمن هستند، اما تفاوت‌های بسیاری میان آن دو وجود دارد که منجر به انتخاب موشک، به‌عنوان مهم‌ترین ابزار دفاعی تاکنون، شده‌است. برخی از مزایای موشک عبارت‌اند از:
1) دانش و فناوری موشک بسیار ساده‌تر از هواپیماست.
2) هزینه نگهداری موشک بسیار کمتر از هواپیماست.
3) هزینه ساخت انبار موشک، نسبت‌به فرودگاه، بسیار کمتر است.
4) فرودگاه در محیط باز و در دید قرار دارد و معمولاً امکان پدافند غیرعامل در آن‌ها فراهم نیست، در حالی که امکان ذخیره‌سازیِ موشک در دل کوه‌ها و عمق زمین وجود دارد.
5) قیمت هر موشک بین یک‌بیستم تا یک‌پنجاهمِ قیمت هواپیماست . 1
6) هدف قرار دادنِ موشک، نسبت‌به هواپیما، بسیار دشوارتر است.
7) با استفاده از موشک‌ها، نسبت‌به هواپیما، دستیابی به مسیرهای دورتر بسیار راحت‌تر است، زیرا هواپیما نیاز به چند بار سوخت‌گیری برای رسیدن و بازگشت از مسیرهای دورتر دارد.
8) خطر ازدست دادن و یا اسارتِ نیروی انسانی در استفاده از هواپیما وجود دارد، در حالی که موشک از خاک خود و بدون خطر شلیک می‌شود.
9) هزینه پرواز هواپیما بسیار زیاد است، در حالی که موشک این هزینه را ندارد.
البته هواپیما برتری‌هایی نسبت‌به موشک دارد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- امکان استفاده از هواپیما در دفعات زیاد وجود دارد.
- امکان تعمیر و نگهداری هواپیما در سال‌های طولانی وجود دارد، درحالی‌که موشک بعد از مدتی بلااستفاده می‌شود.
- دقت تخریب هدف و دستیابی به اهداف متحرک در هواپیما عموماً بیشتر است.
مجموع علل فوق دلایل انتخاب موشک به‌عنوان مهم‌ترین سلاح دفاعی جمهوری اسلامی است که از این میان، قیمت کم، توانایی استفاده گسترده‌تر و سریع‌تر (در موارد پدافندی)، سطح فناوری پایین‌تر و امکان پرتاب از سکوی متحرک عوامل مهم‌تری هستند.
جمهوری اسلامی اکنون به تنوع بالایی از موشک‌های بالستیک، نظیر سجّیل، عماد، قدر، خرمشهر، قیام، ذوالفقار، فاتح، خلیج فارس و هرمز، با بُردها و قدرت تخریب‌های متفاوت دست یافته‌است که عموم آن‌ها دقت نقطه‌زنی دارند و یا دارای امکان تعقیب امواج راداری هستند. نقطه‌زنی و هدف‌گیریِ رادارها امکان تخریبِ مواضعِ مهمِ دشمنان، مانند انبار مهمات، فرودگاه‌ها، ساختمان‌های حیاتی دولتی، پل‌ها، جاده‌های اصلی، راه‌آهن، نیروگاه‌ها و …، را فراهم می‌کنند.
برتری هواپیما به موشک
2. موشک کروز
موشک کروز، به‌دلیل حرکت در نزدیکی سطح زمین یا دریا، از دید رادارها به‌دور می‌مانَد و با اطمینان بسیار بالایی، خود را به نزدیکی هدف می‌رسانَد. این موشک‌ها دو نوع دریایی و زمینی دارند. موشک‌های کروز به‌دلیل شکل و ساختاری که دارند، قابلیت پرتاب از زمین، دریا و هوا را دارند و همین موضوع قابلیت عملیاتی بالایی برای کاربران آن‌ها ایجاد می‌کند. ایران دارای انواع گسترده‌ای از موشک‌های کروز دریایی به نام‌های قادر، ظفر، کوثر، نور، قدیر، نصر و نصرِ بصیر و موشک کروز زمینی سومار است. دور ماندن از چشم رادارها باعث شده‌است موشک‌های کروز جزو سلاح‌های استراتژیک قرار بگیرند.
معرفی برخی از موشک‌های بالستیک و کروز ایران2
3. پهپاد(پرنده هدایت پذیر از راه دور)
در سال‌های پایانیِ دفاع مقدس، پهپادهای نسبتاً ابتدایی (با قابلیت‌هایی محدود) مورد استفاده قرار گرفتند و ویژگی‌های شگفت‌انگیز آن‌ها توجه کاربران و فرماندهان نظامی را جلب کرد، به طوری که از بعد از جنگ تحمیلی تا کنون، جزو تجهیزات دفاعی ایران قرار گرفته‌اند.
پهپادها دارای مزایای زیر هستند:
- هزینه و دانش فنی بسیار کمتر نسبت‌به هواپیما؛
- ابعاد کوچک‌تر و صدای کمتر نسبت‌به هواپیما؛
- بی‌نیازی از خلبان و درنتیجه ایمنی نیروهای خودی؛
- در بیشتر موارد، بی‌نیازی از فرودگاه و باند فرود؛
- امکان حمل موشک و مهمات و انجام عملیات درگیری نظامی.
ایران بعد از آمریکا، رژیم صهیونیستی و انگلستان، چهارمین کشوری است که به توانایی تولید پهپاد رسیده‌است3
به دلایل گفته‌شده، امکان شناسایی و هدف‌گیری پهپادها بسیار دشوار است، ضمن آن‌که در بیشتر موارد، هزینه هدف‌گیری از قیمت پهپادها بیشتر است. این ویژگی‌ها پهپاد را به یکی از سلاح‌های ارزان، پرکاربرد و دقیق در عرصه نظامی تبدیل کرده‌است که سرنوشت درگیری‌های نظامی و امنیتی را تعیین خواهند کرد.
عملیات پهپادهای ایرانی در تصویربرداری از پایگاه‌های نیروهای فرامنطقه‌ایِ اطراف کشور و نیز علیه نیروهای تکفیری در خاک سوریه و همچنین عملیات پهپادیِ نیروهای مقاومت در حزب‌اللّٰه لبنان و انصاراللّٰه یمن، نشان‌دهنده رشد بالای این توانمندی در ایران است.
ایران دارای انواع گسترده‌ای از پهپادهای خودساخت است که جزو پیشرفته‌ترین پهپادهای جهان به‌شمار می‌روند و چهارمین کشور جهان است که به این سطح از تکنولوژی در پهپاد رسیده‌است. پهپادهایی نظیر شاهد 129، خانواده ابابیل، مهاجر و …، از تولیدات دانش بومی ایرانی هستند.
پهپاد RQ-170
در آذر ماه سال 1390، یگان‌های سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران موفق شدند یک فروند پهپاد پیشرفته 170 RQ آمریکایی را سالم به‌زمین بنشانند. هنوز چند ساعت از انتشار این خبر در کشور نگذشته بود که تمام رسانه‌های جهان این خبر را منتشر کردند. اما تا 24 ساعت، مقامات ارشد پنتاگون این خبر را صرفاً دروغ رسانه‌ای ایران علیه آمریکا اعلام می‌کردند، زیرا آن‌ها معتقد بودند این پهپاد آن‌قدر پیشرفته است که ایران توانایی ردیابی آن را ندارد، چه برسد به این‌که بتواند این پهپاد را سالم به‌زمین بنشاند. اما بعد از انتشار تصاویر و فیلم‌های این پهپاد در رسانه‌های کشورمان، بالأخره سخنگوی کاخ سفید مجبور به پذیرش این خبر شد. عملیات شکار این پهپاد به قدری پرارزش و مهم بود که رئیس‌جمهور وقت آمریکا، باراک اوباما، رسماً از ایران درخواست کرد که این پهپاد را بازگردانَد.
در ادامه، به معرفی تعدادی از ویژگی‌های این پهپاد، که منجر به نگرانی آمریکایی‌ها از شکار آن شده بود، می‌پردازیم:
- توانایی تقریباً مهارناپذیری و رادارگریزی (که نشان‌دهنده قدرت رصد و شناسایی بالای نیروهای مسلح ایران است)؛
- شباهت بسیار زیاد به فناوری بمب‌افکن‌های 2 B و همچنین جنگنده بمب‌افکن 35 F (که جزو پیشرفته‌ترین و در عین حال، محرمانه‌ترین فناوری‌های نظامی آمریکا محسوب می‌شوند)
- موتورهای بسیار پیشرفته با قابلیت چند روز پرواز مداوم؛
- توانایی رصد ارتباط رادیویی باسیم و بی‌سیم در اطراف منطقه پروازی تا شعاعی بزرگ و توانایی ایجاد اختلالات وسیع الکترونیکی؛
- استقرار رادارهای فوق پیشرفته SAR بر روی آن، که هیچ نمونه مشابهی در جهان ندارد؛
- توان تصویربرداری با وضوح بسیار بالا، در هر شرایط جوی و همچنین دارای قدرت تفکیک منحصربه‌فرد.
این پهپاد هم‌اکنون در ایران، با رمزگشایی از تمام اطلاعات آن، مهندسی معکوس شده و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی توانسته‌است تاکنون دو مدل از این پهپاد را به نام‌های «سیمرغ» و «صاعقه» تولید و رونمایی رسمی کند.
4. قایق‌های تندرو و زیردریایی‌های کوچک
قایق‌های تندرو یکی از تجهیزات نظامی تأثیرگذار بر جنگ نامتقارن در دریا هستند. قایق‌های تندرو به‌دلیل ابعاد کوچک در رادارها دیده نمی‌شوند و به همین دلیل می‌توانند خود را به اهداف نزدیک کنند. این قایق‌ها به‌تنهایی امکان حمل مقدار زیادی تسلیحات ندارند، اما به‌دلیل هزینه ساخت بسیار پایین، می‌توان از تعداد زیادی از آن‌ها استفاده کرد. تجربه‌های گران‌بهایی از استفاده از قایق‌های تندرو در جنگ نفتکش‌ها و مین‌ریزی خلیج فارس و برخورد با ناوهای آمریکایی به‌دست آمده که نشان‌دهنده کارایی بالای این قایق‌هاست. جمهوری اسلامی انواع زیادی از قایق‌های تندرو، مانند آذرخش را در اختیار دارد. زیردریایی‌های کوچک نیز به‌دلیل حرکت در نزدیکی سطح آب، در رادارها و سونارهای دریایی شناسایی نمی‌شوند و امکان نزدیکی به اهداف و انجام عملیات خاص نظامی، مانند مین‌ریزی و کماندویی و نیز حمل اژدر را دارند. چند نوع زیردریایی کوچک در ایران تولید و استفاده می‌شود. همچنین زیردریایی‌های بزرگ‌تر، مانند غدیر، که مناسب شرایط اقلیمی خلیج فارس طراحی شده‌اند، دارای توانایی حمل اژدر و نیروهای بیشتری هستند.
5. پدافند هوایی
سامانه پدافند هوایی از دو بخش مهم «رادار» و «موشک» تشکیل می‌شود که هرکدام از این دو بخش دنیای وسیعی از دانش و تکنولوژی‌های پیشرفته را در خود دارد. لذا کشوری که بخواهد در حوزه پدافند هوایی حرفی برای گفتن داشته باشد باید در هر دو حوزه فوق، توانمندی کسب کند. رادار رادارها طی دهه‌های پس از جنگ جهانی دوم تا کنون، اصلی‌ترین عامل کشف و شناسایی تهدیدات هوایی در پدافند هوایی ارتش‌های جهان بوده‌اند. طراحی، ساخت، به‌کارگیری، تعمیر، نگهداری و به‌سازی و روزآمدسازیِ رادارها نیازمند دانش و مهارت بالایی در زمینه‌های مختلف علوم، ازجمله مخابرات، الکترونیک، نرم‌افزار، مکانیک، ساخت و تولید است. روند سریعِ طی‌شده در ایران، در زمینه طراحی و ساخت انواع رادارهای مورد نیاز، از نمونه‌های کوچک و سبک قابل‌حمل توسط نفر برای دیده‌بانی زمینی گرفته تا نمونه‌های استقراری و بسیار بزرگ با برد چند هزار کیلومتر و نمونه‌های با قابلیت ردگیری موشک‌های بالستیک و حتی ماهواره‌های مدار پایین، نشان‌دهنده ایجاد و به‌کارگیری توان مطلوب علمی و فنی در این زمینه است. رادارهای کاشف 1 و ۲، ملی، مطلع‌الفجر ۱ و 2 و ۳، علیم، کاوش، بشیر و حافظ ازجمله رادارهای ساختِ ایران هستند.
“قدرت نظامی ایران”
موشک
پدافند هوایی به سه رده ارتفاع پَست، متوسط و بلند دسته‌بندی می‌شود. جمهوری اسلامی نیز (به‌دلیل اختلاف سطح فناوری این پدافندها و تکاملی بودنِ این تجهیزات) تقریباً به همین ترتیب، بر ارتقای سامانه‌های خود تمرکز کرده‌است. از سامانه ارتفاع پَست می‌توان به سامانه‌های میثاق، یا زهرا، راپیر، تور-ام-1، سماوات، حائل، سعیر و سراج اشاره کرد. سامانه‌های سوم خرداد، طبس، شلمچه، مرصاد، تلاش و صیاد جزو سامانه‌های میان‌بُرد (متوسط) جمهوری اسلامی هستند که به صورت پیوسته، در سال‌های اخیر گسترش یافته‌اند. پس از مطرح شدنِ سامانه S-300 متعلق به روسیه، که به‌عنوان یکی از سامانه‌های برتر جهان شناخته می‌شد، نیروهای مسلح ایران توانستند در مرداد سال 1398، از سامانه باور-373، اولین سامانه بُلندبُرد جمهوری اسلامی ایران، رونمایی کنند.
6. سایر تجهیزات
در سال‌های اخیر، با رشد توانمندی‌های علمی، فناوری و صنعتی کشور، حرکت به‌سمت ساخت تجهیزات نظامی دیگر، مانند هواپیما، ناو، بالگرد و تانک آغاز شده‌است. طراحی هواپیماهای نظامی (نظیر قاهر، صاعقه و کوثر)، ناوشکن‌های کلاس موج (مانند جماران، الوند و سهند)، ناوشکن‌ها و زیردریایی‌های بزرگ‌ترِ درحال ساخت (مانند خلیج فارس و فاتح)، تانک‌های قدرتمند (مانند کرار و ذوالفقار) و خودروهای نظامیِ حفاظت‌شده (مانند طوفان) نمونه‌هایی از آخرین دستاوردهای نظامیِ جمهوری اسلامی ایران است. تجهیزات ذکرشده اقتدار دفاعیِ بالایی برای جمهوری اسلامی به‌وجود آورده و فکر هرگونه حمله نظامی را از سر دشمنان بیرون کرده‌اند.
بودجه دفاعی
موفقیت‌های چشمگیر جمهوری اسلامی در این عرصه، با بودجه‌ای اندک، در قیاس با کشورهای دیگر به‌دست آمده‌است. برای نمونه می‌توان به عربستان سعودی اشاره کرد. اگرچه بودجه دفاعی این کشور حدود 7 برابر ایران است (تصویر 23 و 24)، اما به‌دلیل سیاست‌های معیوب نظامی و وابستگی، عمده بودجه دفاعی خود را صرف خرید تجهیزات از کشورهای دیگر، به‌ویژه آمریکا می‌کند. این شیوه تأمینِ تجهیزات، به هیچ وجه، باعث ایجاد قدرت نمی‌شود، به طوری که به اعتقاد مقامات آمریکایی، عربستان حتی قدرت یک هفته ایستادگی در مقابل ایران را هم ندارد. از طرفی، با افزایش مداوم وابستگی، این کشور هرساله باید هزینه خرید تسلیحات را مطابق خواسته طرف مقابل افزایش دهد. این وابستگی باعث شد تا آمریکا درخصوص عربستان، از تعبیر «گاو شیرده» استفاده کند و مقامات عربستان نیز توان پاسخ و دفاع از حیثیت کشور خود، در برابر این توهین را نداشتند.
براساس گزارش بانک جهانی(نمودارهای زیر)، با مقایسه میزان بودجه نظامی کشورهای مختلف درمی‌یابیم که کشورهایی مثل ژاپن و آلمان، که نیروی نظامی مستقلی نیز ندارند، نه‌تنها بودجه نظامی خود را حذف نکرده‌اند، بلکه بودجه نظامی آن‌ها چندین برابر جمهوری اسلامی است.
منابع:
- 1. نسبت قیمت هر موشک به قیمت هر هواپیما
- 2. معرفی برخی از موشک‌های بالستیک و کروز ایران
- 3. ایران چهارمین کشور در تولید پهپاد
- 4.
- 5. مقایسه بودجه نظامی ایران، عربستان سعودی، ژاپن، انگلیس، آلمان و کره جنوبی برحسب میلیارد دلار
- 6. بودجه نظامی کشورهای عربستان سعودی، آلمان، انگلیس، ژاپن، کره جنوبی، ایران در مقایسه با آمریکا برحسب میلیارد دلار
“قدرت نظامی پهلوی”
بدون دیدگاه